Jak rozwijać kompetencję  komunikacyjną dzieci w wieku przedszkolnym?

Kompetencja komunikacyjna rozwija się wraz z wiekiem dziecka, opanowanie poszczególnych umiejętności dokonuje się w różnym czasie. Posługiwanie się językiem w celu komunikacyjnym wymaga od dziecka odkrycia i poznania reguł rządzących aktem komunikacji oraz stosowania ich we własnych wypowiedziach.

Do doskonalenia kompetencji komunikacyjnej przyczyniają się:

- Słuchanie bajek, opowiadań, poezji dziecięcej, wprowadzanie języka zawodów np. lekarz.
- Porządkowanie zdarzeń według relacji czasowych i przyczynowo - skutkowych. Zwracanie uwagi na czas i miejsce akcji oraz zakończenie danej sytuacji.
- Wprowadzanie zwrotów oznaczających rozpoczęcie i zakończenie   opowiadań: Dawno, dawno temu..., I żyli długo i szczęśliwie... Zwracanie uwagi na stosowanie ich przez dzieci w tworzonych przez nie opowiadaniach.
- Stwarzanie dzieciom okazji do opowiadania o ulubionych bajkach, książeczkach, ciekawych wydarzeniach.
- Słuchanie dialogów prezentowanych przez rodzica podczas opowiadań, rozmów, teatrzyków.
- Przyjmowanie właściwej postawy w trakcie rozmowy, utrzymywanie kontaktu wzrokowego, zachowanie odpowiedniej odległości, podtrzymywanie rozmowy itp.
- Wdrażanie dzieci do stosowania zwrotów charakterystycznych dla rozpoczęcia bądź zakończenia rozmowy.
- Stwarzanie dzieciom szans na prowadzenie rozmów podczas zabaw z wykorzystaniem werbalnych i niewerbalnych środków komunikacji.
   

Opracowanie: Małgorzata Stupak
na podstawie artykułu Joanny Juszczak _ Guca
"Kompetencja komunikacyjna dziecka"
- "Bliżej Przedszkola".

Wspólna zabawa z rodzicami to dla dziecka największa radość. Takie chwile szczęścia pozostają na długo w pamięci malucha i bywają jednymi z piękniejszych wspomnień z dzieciństwa.

W pierwszych miesiącach życia dziecka mama jest najważniejszą osobą i świetnym partnerem do zabaw.  Zazwyczaj nieco później maleństwo zauważa, że równie dobrym kompanem do zabawy może być tata. To z tatą zazwyczaj maluch może wyczyniać rzeczy, na które mama pewnie by nie pozwoliła. Bardzo często w domu dziecko słyszy od mamy albo od taty : "teraz jestem zajęty, nie mam czasu, pobaw się sam...". Należy pamiętać, że każda chwila poświęcona dziecku będzie w przyszłości procentowała, szczególnie w przypadku dziecka niewidomego, to rodzice są jego pierwszymi przewodnikami w najbliższym otoczeniu , bawiąc się z dzieckiem pomagają mu zrozumieć otaczający świat. Wspólna zabawa to doskonała okazja do obserwacji malucha. Podczas zabawy rodzice mogą zaobserwować jak rozwija się ich dziecko (czy ma sprawne palce, jak chwyta przedmioty, czy potrafi rozróżnić kształty, fakturę itp.).

Propozycje zabaw z dzieckiem niewidomym (od 0 - 12 miesięcy):

- Podczas przewijania, karmienia, ubierania można maleństwu nucić piosenkę;
- Delikatny masaż dziecka to także jedna z pierwszych zabaw- można w czasie masażu nazywać i dotykać poszczególne części ciała dziecka, dzięki czemu maluch w późniejszym czasie sam będzie potrafił wskazać   części swojego ciała;
- Kontakt werbalny i dotykowy dla dziecka niewidomego jest tym, czym dla dziecka widzącego kontakt wzrokowy, dlatego też rozmawiając z nim staraj się przytulać maleństwo, kładź jego dłoń na swoich ustach tak, aby zachęcić je do naśladowania dźwięków;
- Staraj się, aby dziecko od pierwszych miesięcy swojego życia poznawało najbliższe otoczenie. W tym celu najlepiej jest umieścić dziecko w specjalnym foteliku - bujaku (jeżeli dziecko samodzielnie się nie przemieszcza) i przenosić je w różne miejsca w których aktualnie się znajdujecie, np.: do kuchni, gdzie będzie miało możliwość poznania różnorodnych zapachów, dźwięków itp.;
- Daj dziecku do ręki grzechotkę - ważne, aby była bezpieczna, półrocznemu maluchowi można zaoferować zabawę przedmiotami codziennego użytku, np.: opakowaniem po jogurcie, drewnianą łyżką, pudełkiem po kremie - ważne, aby wszystkie przedmioty, które dajemy dziecku były bezpieczne;
- Posadź dziecko na kolanach i delikatnie podrzucaj (tzw. zabawa w "patataj").

Propozycje zabaw z dzieckiem niewidomym (od 1 - 3 lat):

- Potańcz z dzieckiem w rytm muzyki - dziecko stawia swoje nóżki na twoich stopach i w ten sposób poruszacie się w takt muzyki;
- Czytaj dziecku bajki i krótkie rytmiczne wierszyki naśladując przy tym różne odgłosy, np.: zamykanie drzwi, odgłosy zwierząt itp.
- Baw się z dzieckiem w tzw. "zabawy paluszkowe" - "Sroczka kaszkę ważyła...", "Kominiarz".
Bardzo ciekawą  zabawą paluszkową, jest zabawa do utworu Marii Kownackiej: "A kuku, kochany kciuku". A oto fragment wiersza:

"Stuk, stuk, stuk... Kto tam?
Kciuk. A kuku kochany kciuku!
Wstawaj, wstawaj, czas do pracy,
Jaką mama nam wyznaczy.

Stuk, stuk, stuk... Kto tam?
Kciuk. A kuku kochany kciuku!
Wstawaj, wstawaj, ty dryblasie,
Popatrz, już czekamy na cię.

Stuk, stuk, stuk... Kto tam?
Kciuk. A kuku kochany kciuku!
Wstawaj, paluszku serdeczny,
Patrz, już widać blask słoneczny.

Stuk, stuk, stuk... Kto tam?
Kciuk. Wstawaj paluszku mały.
Już na świecie dzień biały.
Ja jestem mały paluszek
I najdłużej spać muszę..."

- Zabawa "Ukryta niespodzianka" - zawiń lub zapakuj ulubione zabawki w papier, pudełka, zakręcane pojemniki po kremach - maluch będzie miał frajdę z odwijania i poszukiwania zabawek;
- Zachęć malca do lepienia z plasteliny (początkowo dziecko może lepić z ciasta, które mama ugniata np.: na makaron);
- Zabawa "Jakie to zwierzę?" - mama naśladuje odgłosy zwierząt, a dziecko odgaduje, jakie to zwierzę po kilku zabawach role można odwrócić;
- Śpiewaj piosenki, które mówią o różnych zawodach lub czynnościach i zachęcaj dziecko do odgrywania scenek, o których mówi piosenka.

Opracowała: A. Paul.

Zdaniem psychologów odpowiednim okresem na pierwsze rozstanie z domem i przekroczenie murów przedszkola jest wiek 4 lat. 3-latek jest jeszcze zbyt związany emocjonalnie z mamą (tatą), by przebywać poza domem, w grupie rówieśników, przez kilka godzin dziennie.

Bywa, że 3-letnie dziecko bardzo szybko adoptuje się w przedszkolu, chętnie bawi się z rówieśnikami, a panią traktuje,  jak drugą mamę.

Do naszego oddziału przedszkolnego przyjmowane są dzieci niewidome i słabo widzące w wieku od 3 lat i przebywać mogą w placówce do lat 10. Zdarza się, że w wyjątkowych sytuacjach (sytuacja rodzinna lub finansowa) do przedszkola przyjmowane są dzieci 2,5 letnie.

Są dzieci, które do przedszkola adoptują się łatwo, które mają rodzeństwo i dużą praktykę w życiu społecznym i kontakcie z rówieśnikami. Wiele jednak maluchów (w szczególności dzieci niewidome) na początku września przeżywa strach i lęk przed nieznanym, a zwłaszcza przed rozstaniem z mamą.

* Jak przygotować dziecko do przedszkola?

* Co powinno umieć i wiedzieć, zanim po raz pierwszy zabierze ze sobą worek z kapciami i powiesi swoje ubranka w przedszkolnej szatni?

Jeżeli chcemy posłać dziecko do przedszkola w wieku 3 - 4 lat, to o przygotowaniach do tego wydarzenia powinniśmy pomyśleć dużo wcześniej. Warto wiedzieć, jakie zwyczaje panują w przedszkolu i powoli przyzwyczajać do nich malca. Na przykład stałe pory posiłków, a nie pogryzanie bez przerwy, odpoczynek (sen lub słuchanie bajek).
Dziecko powinno być też w miarę samodzielne i tej samodzielności warto go uczyć już od pierwszych lat życia - poprzez decydowanie o tym, co zje i w jakiej ilości, w co się ubierze. Przedszkolak powinien już umieć gryźć pokarmy stałe, posługiwać się łyżką, i pić samodzielnie (w przypadku dzieci niewidomych te sprawności mogą być doskonalone w przedszkolu). Jeśli dziecko jest głodne powinno poprosić o dokładkę, jeśli jakiejś potrawy nie lubi powinno umieć o tym powiedzieć. Większość przedszkoli nie przyjmuje dzieci, które załatwiają się w pieluszkę - w naszym przedszkolu dopuszczamy taką możliwość ze względu na sprzężone niepełnosprawności dzieci. Jednakże warto uczyć malca do czego służy toaleta i jak z niej korzystać.

Jeśli chcemy, by pierwszy kontakt z przedszkolem nie był dla dziecka szokiem, musimy także przygotować go do tego emocjonalnie. Nawet jeśli mama jest na urlopie wychowawczym warto, by od czasu do czasu robiła sobie "urlop" od dziecka. Maluchem może na przykład zaopiekować się babcia lub zaprzyjaźniona sąsiadka. Mama w tym czasie wypocznie, a malec będzie przyzwyczajał się do kontaktów z innymi ludźmi. Pozna, że każdy ma inne wymagania, inaczej mówi, inaczej się bawi. Dziecko zrozumie, że mama jeśli wychodzi, to zawsze wraca. Rozstanie nie będzie więc kojarzyć mu się z rozłąką na zawsze.

"Nie ma korelacji pomiędzy uszkodzeniem mózgu a inteligencją, natomiast korelacja istnieje pomiędzy uszkodzeniem mózgu a zdolnością przekazywania inteligencji (...). Dziedziczenie genetyczne nie decyduje o rozwoju i sprawności mózgu w tak dużym stopniu jak środowisko bogate w różnorakie bodźce stymulujące"

Usprawnianie dziecka z m.p.d. jest procesem długotrwałym, wymagającym ścisłej współpracy między domem rodzinnym, a specjalistami czy terapeutami. Złożony zespół występujących objawów stwarza konieczność wprowadzenia terapii wieloprofilowej. Dlatego też ustalając kompleksowy plan usprawniania należy pamiętać, że mimo realizowania go przez różnych specjalistów musi on być jednoznacznie ukierunkowany, aby osiągnąć dobre wyniki w terapii.

Podstawowym deficytem m.p.d. jest deficyt ruchu. Poprawę stanu funkcjonalnego można osiągnąć na drodze kompensacji, do czego dzieci mają wyjątkowo duże predyspozycje. Procesem tym trzeba umieć kierować, aby przez dostarczanie odpowiednich bodźców wytworzyć, utrwalić, zautomatyzować zamierzone czynności odruchowe.

Rehabilitacja dzieci z m.p.d. ma na celu wprowadzenie takich czynności ruchowych, które będą zbliżone do prawidłowych i zapobiegną utrwalaniu się wzorców nieprawidłowych, wystąpieniu przykurczów oraz wtórnych deformacji w układzie kostno - stawowym. Warunkiem utrwalenia się zastępczych czynności ruchowych jest częste powtarzanie ćwiczeń - nawet wielokrotnie w ciągu całej doby.

Przeszkodą w wyzwoleniu ruchu jest wzmożone napięcie mięśniowe. Rozluźnienie nadmiernie napiętych mięśni można uzyskać stosując łatwe do wykonania w czasie codziennych zabiegów pielęgnacyjnych ćwiczenia. Okazją do wykonywania ćwiczeń są czynności związane z ubieraniem i rozbieraniem dziecka. Rodzic nie może się spieszyć, tempo swoich ruchów powinien dostosować do możliwości dziecka w tym zakresie i w zależności od stopnia porażenia. Zarówno podczas rozbierania, jak i ubierania należy prowokować dziecko do aktywności. Wskazane jest również, by nazywać poszczególne części garderoby i ciała. Oprócz tych czynności wszystkie inne związane z samoobsługą są ważnym elementem usprawniania dziecka z m.p.d.

Odprężeniu i obniżeniu napięcia mięśniowego służy także łagodny masaż całego ciała. Podczas wykonywania masażu rozluźniającego obejmującego również masaż twarzy, zwraca się uwagę na takie elementy jak bliskość, kontakt wzrokowy, komunikacja bezsłowna i słowna oraz koncentracja na dziecku. Ćwiczenia bierne wykonujemy we wszystkich stawach i płaszczyznach w możliwie pełnym zakresie. Każde ćwiczenie musi być wykonywane z ogromnym wyczuciem, obserwując twarz dziecka; każdy skurcz mimiczny może być sygnałem, że czuje ono ból, i to stanowi granicę jego możliwości. Każde zwiększenie zakresu ruchu musi więc być stopniowe.

Ćwiczenia czynne muszą uwzględniać poziom rozwoju ruchowego dziecka, a w procesie rehabilitacji musimy przestrzegać kolejności etapów rozwojowych. Zawsze rozpoczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych bazując na umiejętnościach już opanowanych, stopniowo przechodząc do nowych, trudniejszych.

Podczas tych czynności dziecko nawiązuje kontakt z opiekunem, uczy się odczuwać własne ciało, przygotowuje się do czynności ruchowych, dzięki pieszczotom rozwija swoją osobowość. Dlatego też ważnym elementem w terapii usprawniania dziecka jest wcześnie rozpoczęte i systematyczne leczenie. Deficyt ruchu u dzieci z m.p.d. dotyczy zarówno motoryki dużej jak i zarówno motoryki precyzyjnej. Wśród dzieci tych są takie, które mają trudności z utrzymaniem głowy, przyjmowaniem pozycji siedzącej czy stojącej i takie, których sprawność niewiele odbiega od sprawności ruchowej dzieci zdrowych.

Podobny obraz da porównanie dzieci z zespołem m.p.d. pod względem rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej. Niektóre z nich będą miały trudności z chwyceniem przedmiotu i utrzymaniem go w ręce, inne tylko nieznaczne z manipulacją precyzyjną.

Należy pamiętać jednak, że ciężko porażone dziecko nie osiągnie znacznej poprawy w lokomocji lub precyzji rąk, ale przy odpowiedniej stymulacji jego funkcje umysłowe mogą rozwijać się prawidłowo, niezależnie od stopnia uszkodzenia aparatu ruchowego.

Aby stymulować rozwój już niemowlętom z m.p.d. należy wkładać do rączki grzechotki próbując lekko potrząsnąć nimi, przekładać z ręki do ręki. Zabawy takie stanowią jedne z pierwszych ćwiczeń wpływających na rozwój manipulacji.

Podstawowym elementem w usprawnianiu czynności manipulacyjnych jest wypracowanie chwytu dowolnego. Wiele dzieci szczególnie z tetraplegiami i atetozą nie potrafi chwytać przedmiotów. Przetrwały odruch chwytny może utrzymywać się u nich długo, a nawet u niektórych dzieci z ciężkim porażeniem nie da się wypracować chwytu dowolnego. Nie można jednak przerywać ćwiczeń usprawniających.

Uczenie dziecka z m.p.d. chwytu dowolnego polega na braniu ręką rodzica rączki dziecka i chwytaniu przedmiotów. Następnie rozluźniając rączkę dziecka poprzez lekkie naciskanie lub masowanie powierzchni dłoni przy kostkach palców, starać się, aby wypuściło ono trzymany przedmiot.

W drugim roku życia zachęca się dzieci z m.p.d. do chwytania przedmiotów. Wkładamy do ręki przedmioty różniące się kształtem i materiałem, z którego zostały wykonane: gumowe, z drewna, plastikowe, miękkie, twarde, gładkie itp. Większy stopień trudności stanowią zabawy manipulacyjne, polegające na układaniu wieży z drewnianych klocków, budowaniu pociągów, nakładaniu kolorowych krążków o dużych, a następnie małych otworach na kołki, układaniu piramidek, toczeniu piłek itp.

Dla dzieci w wieku 2-4 lat z zaburzonym narządem ruchu szczególnie stymulujące są zabawy manipulacyjne i manipulacyjno - konstrukcyjne. W zabawach ćwiczących sprawność rąk zachęca się dziecko do posługiwania się ołówkiem, ugniatania plasteliny, darcia papieru i zabaw w piasku. Sprzyjają one rozluźnianiu spastycznych rąk. Bardzo korzystne dla dzieci z m.p.d. jest malowanie palcami na szkle lub dużej powierzchni papieru.

Zabawa jest w ogóle najlepszą formą psychoruchowego usprawniania dziecka z m.p.d. Dzięki niej dziecko się uczy, rozwija, zdobywa informacje o otoczeniu, oraz nowe umiejętności. Na wspólną zabawę należy poświęcić dziecku codziennie około 30 minut.

Jeśli dziecko nie potrafi bawić się tak długo można ćwiczyć dwa razy po 15 minut lub robić jeszcze większe przerwy uwzględniając możliwość koncentracji uwagi dziecka na zabawę. Aby zachęcić je do współdziałania, należy zabawę rozpocząć od czynności, która nie sprawia mu większych kłopotów. Zabawa będzie dla dziecka radosnym przeżyciem, gdy będzie brał w niej czynny udział również dorosły. Kiedy dziecko stawia jeden klocek, a dorosły następny, powstaje coś w rodzaju dialogu czynności, co przypomina rozmowę.

Czynności dorosłych są dla dziecka zachętą i prowokują je do podjęcia działań. Istotne jest również i to, aby w trakcie zabawy dorosły mówił do dziecka o wykonywanych czynnościach, zwłaszcza tych, które tworzą pewien ciąg. Uczy to dziecko spostrzegania kolejnych etapów działania, a w przyszłości tworzenia planu działania.

Wśród dzieci z m.p.d. znajduje się również część takich, których aktywność musi zapoczątkować dorosły. Są to dzieci ze znacznymi porażeniami i dzieci, u których obok porażeń występują ruchy mimowolne. We wszystkich tych przypadkach opiekun rozpoczyna pracę od wykonywania ruchów ręką dziecka. Jednak w momencie, kiedy ruch dziecka staje się płynniejszy i bardziej ukierunkowany na cel, ruch wspierający powinien stawać się coraz słabszy. Od tego momentu przechodzi się do prowokowania dziecka, aby sięgało i chwytało przedmiot samodzielnie. Każda próba aktywności powinna być nagradzana zadowoleniem dorosłego okazywanym dziecku. Zadowolenie opiekuna z czasem przechodzi w zadowolenie dziecka z samego siebie w momentach podejmowania działania. Usprawniania dzieci ze znacznym deficytem ruchowym wymaga cierpliwości i zrozumienia istoty trudności.

Im większy nacisk wywiera się na dziecko, tym gorsze osiąga się rezultaty. Zarówno lęk przed kolejnym niepowodzeniem, jak i psychiczny opór skierowany przeciwko działaniu, albo też nadmiar chęci, aby wykonać czynność będą prowadzić do wzmożenia napięcia mięśniowego lub zwiększenia się liczby ruchów mimowolnych. Dlatego też do działań opiekuna należy również wprowadzenie drobnych usprawnień, ułatwiających wykonanie czynności np.: do czynności nawlekania korali zastąpienie sznurka grubą rurką plastikową ze skakanki czy też umieszczenie w jej zakończeniach zapałek.

W pracy wyrównawczej z dziećmi z porażeniem połowicznym lub porażeniem obustronnym z przewagą jednej ze stron, dobiera się zabawy, uwzględniając różnice w sprawności ruchowej obu kończyn.

W przypadku, gdy dziecko jest w stanie lewą ręką napełnić kubek klockami, bazgrze i stawia klocek na klocku, a prawą nie chwyta przedmiotów, pracę rozpoczyna się od zabaw konstrukcyjnych i czynności graficznych dla lewej ręki oraz od zabaw kształtujących czynność chwytania dla ręki prawej. Z dziećmi o dużej różnicy sprawności ruchowej obu rąk dużo czasu poświęca się na przeprowadzenie zabaw angażujących obie ręce, rozpoczynając od czynności chwytania dużego przedmiotu jednocześnie obiema rękami.

Realizując program usprawniania nie ogranicza się aktywności zabawowej dziecka do okresu prowadzonych z nim zajęć. Zabawa spontaniczna pozwala mu na doskonalenie nabytych umiejętności. Zabawki powinny być dostępne dla dziecka, ilekroć ma ochotę na zabawę. Młodszym i bardzo niesprawnym dzieciom nie należy jednak dawać do zabawy, która nie przebiega pod kontrolą dorosłych, korali, ołówków, plasteliny i nożyczek. Podyktowane to jest względami bezpieczeństwa.

W programowaniu terapii dziecka z m.p.d. nie może zabraknąć muzykoterapii. Zabawy połączone ze śpiewem, dźwiękami melodii, wykorzystaniem prostych instrumentów perkusyjnych pobudzają dzieci do ruchu i aktywności. Dzięki prawidłowo dobranej i zastosowanej muzyce u dzieci z m.p.d., gdzie dominuje wzmożone napięcie mięśni i często nadwrażliwość na wszelkie bodźce zewnętrzne oraz niekontrolowane ruchy uzyskuje się rozluźnienie mięśni, dużą płynność, harmonizację ruchów. Poza tym stwierdzono, że ćwiczenia muzyczne aktywizują rozwój psychofizyczny, a w szczególności rozwijają sprawność aparatu mięśniowo ruchowego (szybkość, precyzję, elastyczność, koordynację, rytmiczność czasowo - przestrzenną, kinestezję, integrację odczucia własnego ciała przez ruch, poprawiają mowę gestów i naprzemienność ruchów, dotyk, kształtują świadomość ciężaru ciała, kształtują prawidłowe ruchy i współdziałanie mięśni z ruchami oddechowymi.

Szczególnie ważną sprawą w procesie rehabilitacji jest atmosfera, w jakiej rozpoczynamy pracę z dzieckiem. Ważne jest, by prowadzący ćwiczenia był przekonany o ich celowości i skuteczności. Tylko bowiem w takim przypadku można, w toku terapii, przekazać dziecku autentyczność swojego postępowania i odnosić sukcesy. Czynienie czegoś bez przekonania, nie jako z przymusu, obowiązku, obniża wartość tego, co się robi. Osoba prowadząca celowe zajęcia rehabilitacyjne, podobnie jak i dziecko, nie powinna być przemęczona czy znużona. Podobnie jak i dziecko nie będzie wtedy zdolna do optymalnego wysiłku. Wydaje się też ważne, aby nie prowadzić terapii z dzieckiem, którego się nie lubi czy też nie akceptuje. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim terapeutów. Zmuszanie się do pracy z dzieckiem w sytuacji, gdy się go nie akceptuje, nie jest się przekonanym co do jego możliwości, może zniechęcić terapeutę do dalszej pracy, a także prowadzić do niepożądanych zachowań wobec dziecka, do narastania napięć i konfliktów między nim i dzieckiem, jak i napięć w nim samym, co oczywiście nie sprzyja rehabilitacji dziecka.

Celem rehabilitacji jest maksymalne uspołecznienie dziecka w takim kierunku i zakresie, by je maksymalnie uniezależnić od stałej opieki i pomocy ze strony innych. Ponadto celem rehabilitacji oraz połączonego z nią procesem wychowywania jest maksymalny rozwój wszystkich potencjalnych możliwości rozwojowych.

W procesie rehabilitacji bardzo ważna jest bezwarunkowa akceptacja dziecka przez rodziców oraz z pozbawionym lęku, agresji lub poczucia winy stosunkiem do jego niepełnosprawności. Rehabilitacja i wychowanie dziecka jest ciągłym poszukiwaniem harmonii pomiędzy oczekiwaniami rodziców, a pragnieniami i dążeniami dziecka, uwięzionymi w jego możliwościach.

* Obuchowska Irena: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. WSiP. Warszawa 1999
* Olechnowicz Hanna: U źródeł rozwoju dziecka. Nasza Księgarnia. Warszawa 1988
* Lovaas O.Ivar. Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. WsiP. Warszawa 1993
* Artykuł Izabella Żurakowska - Kik - Dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym z przewagą uszkodzeń w aparacie ruchu - wpływ na programowanie terapii.
* Bliżej
* przedszkola Nr 4(31) 2004 art.

Informacje wykorzystane z Internetu

Regularna praca nad wymową w domu przyspiesza nabywanie prawidłowej mowy, podczas gdy brak współpracy rodziców z logopedą znacznie opóźnia rozwój prawidłowych umiejętności artykulacyjnych i komunikacyjnych.

Wykonując ćwiczenia logopedyczne w domu należy:
* Zadbać o stałą porę wykonywania ćwiczeń - dziecko łatwiej zaakceptuje konieczność ćwiczeń, jeśli staną się one częścią codziennego rytuału.
* Ćwiczyć krócej, po kilka razy dziennie zamiast raz, a długo. Ćwiczenia wówczas nie będą nużące, a rozłożenie w czasie będzie miało wpływ na kształtowanie nawyków prawidłowego mówienia.
* Zadbać o to, aby jak najwięcej uczyć poprzez zabawę.
* Ćwiczenia mają być dla dziecka przyjemnością, nie karą. Podczas nich można wykorzystać ulubione zabawki lub przygotowane wraz z dzieckiem pomoce.
* Unikać zwrotu "ćwiczenia logopedyczne", zastąpić je zwrotem "zabawa" lub "wspólna praca".
* Przeplatać zabawę nauką. Możemy prosić dziecko o powtarzanie trudnych słów, podczas gdy ono koloruje, bawi się, ogląda bajkę.
* Rozwijać u dziecka prawidłową wymowę angażując wiele zmysłów. Im więcej zmysłów angażujemy w rozwój i kształtowanie prawidłowej mowy, tym skuteczniejsze będą nasze zabiegi.
* Wykorzystać każdą naturalną sytuację do ćwiczeń lub utrwalania trudnych słów (zabawa, wspólne zakupy, jazda samochodem, spacery).
* Ćwiczyć razem z dzieckiem. Zaangażować całą rodzinę do zabaw utrwalających wymowę. Dla dziecka będzie to przyjemna odmiana, a także czas spędzony z najbliższymi.
* Dbać o prawidłowość własnej wymowy.
* Uświadomić dziecku jakie skutki przyniosą wykonywane ćwiczenia. Młodszym dzieciom możemy powiedzieć, że język będzie silny, buzia będzie umiała wykonywać różne trudne sztuczki.
* Być cierpliwym i konsekwentnym.
* Motywować dziecko do podejmowania ćwiczeń. Chwalić je za najdrobniejsze postępy, zachęcać, stosować odroczone nagradzanie.
* Nie wolno wyśmiewać dziecka, irytować się z powodu braku postępów. Czasami mijają długie tygodnie zanim pojawią się pierwsze efekty terapii. Tylko konsekwencja w wykonywaniu ćwiczeń gwarantuje sukces.

Materiały zaczerpnięte ze stron internetowych.

W naszym przedszkolu od wielu lat dzieci słabowidzące objęte są zajęciami usprawniania widzenia czyli tzw. rehabilitacją wzroku. Z pewnością rodzice dzieci z dysfunkcją widzenia, i nie tylko oni, zastanawiają się, co tak naprawdę kryje się pod tym pojęciem, na czym owa rehabilitacja polega.
Zanim jednak wyjaśnię znaczenie tych pojęć zobowiązana jestem wcześniej kilka słów napisać skąd w ogóle wzięła się idea funkcjonalnego usprawniania widzenia. Otóż zrodziła się ona z uświadomienia sobie faktu, że osoby słabowidzące o zbliżonych czy wręcz identycznych okulistycznych parametrach wzrokowych w praktyce radzą sobie różnie. Jedni widzą jakby więcej i lepiej, inni mniej. Analiza tego zjawiska potwierdziła znaną prawdę, że widzenie to nie tylko fizyczna możliwość pobierania i przekazywania bodźca uwarunkowana przez parametry okulistyczne, ale to także zapamiętywanie, interpretacja, rozumienie tego, co bodziec oznacza. Stąd różnice w funkcjonowaniu wzrokowym poszczególnych osób przy fizycznie zbliżonych czy analogicznych zaburzeniach widzenia. Opierając się na doświadczeniu życiowym, inteligencji, pomagając sobie sprzętem optycznym, wykorzystując rozmaite psychologiczne i fizyczne czynniki, poszczególni słabowidzący nauczyli się posługiwać posiadanymi resztkami wzroku mniej lub gorzej. Takie obserwacje doprowadziły do stwierdzenia, że po pierwsze – obok pomiarów widzenia przeprowadzanych przez lekarzy okulistów typowymi dla nich metodami diagnostycznymi, warto mierzyć praktyczną umiejętność korzystania ze wzroku stosując diagnozę funkcjonalną, po drugie – skoro skuteczność posługiwania się resztkami wzroku jest w stanie realnie zwiększyć się pod wpływem doświadczeń i ćwiczeń wobec tego należy tę zależność wykorzystać i opracować przemyślany sposób usprawniania widzenia, pomimo dysfunkcji oczu. Do chwili obecnej metod takich zwanych programami opracowano już wiele, wciąż się je udoskonala i poszukuje nowych.
Punktem wyjścia do opracowania indywidualnego programu rehabilitacji wzroku dziecka jest aktualna poszerzona diagnoza okulistyczna oraz diagnoza funkcjonalna przeprowadzona przez rehabilitanta. Celem diagnozy funkcjonalnej jest określenie stopnia wykorzystywania uszkodzonego wzroku  i stopnia samodzielności dziecka, określenie sfery, w której dziecko napotyka na największe trudności oraz określenie celu zabiegów rehabilitacyjnych. Weryfikacja diagnozy funkcjonalnej następuje w fazie ćwiczeń usprawniających. Istotnym  zadaniem rehabilitanta wzroku jest w przystępny sposób wyjaśnienie rodzicom jak widzi ich dziecko, dlaczego napotyka na takie a nie inne trudności w życiu codziennym i jak je można zminimalizować poprzez stosowanie różnego rodzaju pomocy optycznych, sposobu oświetlenia, wykorzystania kontrastu, itp.
Bezpośrednim celem rehabilitacji wzroku nie jest więc poprawianie okulistycznych parametrów widzenia lecz nauczenie optymalnego korzystania ze wzroku, mimo oczywistych ograniczeń związanych z posiadanym uszkodzeniem. Pomaga słabowidzącemu nadać znaczenie temu, co widzi, a informacje uzyskiwane drogą wzrokową prawidłowo wykorzystać. W przypadku małych dzieci ( do 6-go roku życia) lub starszych z głębokimi uszkodzeniami narządu wzroku stymuluje się je do patrzenia (do otwierania oczu, zwracania głowy w kierunku obiektu), do rozwijania podstawowych sprawności wzrokowych, takich jak: fiksacja (czyli umiejętność utrzymywania spojrzenia na obiekcie), śledzenie (umiejętność prowadzenia wzrokiem poruszającego się obiektu), rozwijanie pojęć i pamięci wzrokowej oraz wyższych sprawności wzrokowych, np. spostrzegania podobieństw i różnic w figurach abstrakcyjnych i znakach.
Wysiłek i praca, jakie trzeba włożyć w nauczenie dziecka maksymalnego wykorzystywania uszkodzonego wzroku, są bardzo duże, postępy często bardzo powolne, lecz w większości wypadków podjęcie tego wysiłku w pełni się opłaca. Trzeba też jednak pamiętać przy tym o jednym bardzo istotnym fakcie: żadne dziecko nie jest w stanie radzić sobie w oparciu o wzrok lepiej  niż pozwala na to jego aktualny poziom rozwoju zdolności spostrzegania i ogólny poziom rozwoju umysłowego. Rozwój poznawczy i oczekiwania dotyczące umiejętności posługiwania się wzrokiem ściśle się ze sobą łączą. Proces rozwijania umiejętności korzystania ze wzroku stymuluje także rozwój poznawczy ze względu  na integracyjny charakter zmysłu wzroku, daje więc podwójną korzyść.
  

Rehabilitant wzroku – Anna Jaworska